Być patriotą ???

W tym miejscu zacytuję opinie w tej sprawie, polskich teoretyków kultury.

1. „Patriotyzm jednak i myślenie o patriotyzmie „niejedno ma imię”, o czym świadczy różnorodność zapatrywań na tę kwestię. W chrześcijańskim, a ściślej mówiąc: katolickim sposobie myślenia o patriotyzmie dominują dwa elementy. Pierwszym jest utożsamienie, zespolenie polskości z katolicyzmem” 1). (Joanna Kurczewska)

2. „Tysiącletnia historia potwierdza, że Kościół katolicki i jego wiara nie jest tylko dodatkiem historycznym do polskości, ale jest jej składnikiem istotnym – w skali makrospołecznej. […] A w takim właśnie duchu był wychowywany przez tysiąc lat nasz naród przez „panującą” lub dominującą w naszym społeczeństwie religię katolicką, jako religię zasadniczej większości narodu” 2). (M.A.Krąpiec)

3.Co za pożytek dać może badanie rozwiązłego życia tego czy innego – znakomitego skądinąd człowieka przeszłości? Natomiast poznanie arcydzieł naszego piśmiennictwa, życiorysów naszych wielkich żołnierzy i świętych, przebiegu wielkich kampanii z czasów świetności Rzeczypospolitej będzie pokarmem dla uczucia patriotycznego, a pośrednio i dla samej cnoty patriotyzmu”3) . (J.M.Bocheński)

4. Podkreślanie wyjątkowości losów Polski, poczucie wyższości moralnej nad innymi ujmuje on w kategoriach ksenofobii i megalomanii narodowej, selektywne zaś podchodzenie do faktów historycznych traktuje za działanie przeciwko ujawnianiu prawdy historycznej, bardziej szkodzącej patriotyzmowi niż służące mu. Formułę „kochać i wychwalać bez rozróżnień i ograniczeń wszystko, co polskie” Jan Józef Lipski uważa za wyraz polskiej mitologii narodowej, fałszującej historię i okrywającej zmowę milczenia wstydliwe i ponure wątki przeszłości. (Jan Józef Lipski)

 Andrzej Walicki przedstawia trzy rodzaje patriotyzmu. Pierwszym, jest wierność woli narodowej, manifestującej się w dążeniu do wewnętrznej i zewnętrznej suwerenności historycznie reprezentowany przez polską szlachtę. Drugim, jest patriotyzm pojmowany jako wierność idei narodowej, wspólnocie języka i dziedzictwa kultury narodowej, zaznaczając swe mesjanistyczno – romantyczne wersje. Trzeci, to obrona realistycznie ujętego interesu narodowego podkreślanego w okresie międzywojennym.4)

Zastanawiając się nad problematyką mojej identyfikacji z pojęciem patriotyzmu wobec przedstawionych powyżej refleksji, pomimo przeważającej formy moralizatorsko – oceniającej wzorów patriotyzmu, chciałbym jednak odnosić się do postaw współczesnych Polaków. Dla zrozumienia niektórych polityków, zapewne powyżej przytoczone definicje, pomogą nam w ustaleniu własnego miejsca na tej ziemi. Czy zacytowane pojęcia patriotyzmu nam odpowiadają.

Przykrym dla mnie doświadczeniem jest dla mnie dążenie do ciągłej weryfikacji, przez niedookreślonych do końca weryfikatorów, naszych patriotycznych postaw. Z jednej strony następuje ciągła weryfikacja historycznych, ale i współczesnych relacji nas wobec dość ksenofobicznie określonego pojęcia patriotyzmu. Z drugiej towarzyszy nam otwieranie się nas na świat i wzajemne otwieranie tegoż świata na nasze postawy. I nie chodzi nam o to, aby bez przerwy manifestować swe patriotyczno-polityczne wobec „swoich”, ale też i „obcych”. Bo przecież w wielości postaw jest nasza moc w świecie globalizującej się kultury. Czy tak naprawdę potrzebne nam są działania „na pokaz” z politycznego zapotrzebowania działaczy politycznych? Zapominamy na co dzień o elementarnych obowiązkach dorosłej, ponoć patriotycznej części społeczeństwa polskiego. Zapominamy o edukacji kulturalnej. Zapominamy o języku polskim, literaturze polskiej, o polskim dramacie czy filmie. Czy tak naprawdę stać jest nas na refleksję, dialog z młodym pokoleniem w sprawach ogólnie określanych patriotyzmem? A może oprócz naszej, dość ubogiej wiedzy na ten temat, młodzi ludzie mają własne, przemyślenia. Może chwila rozmowy wystarczy na przekazanie najważniejszych paradygmatów określenia „patriotyzm”. Wprawdzie edukacja i wychowanie poprzez naśladowanie są skuteczne w przypadku wychowania w rodzinie we wczesnych okresach życia dzieci a nawet młodzieży. Jednakże dla pokolenia nastolatków najważniejsza jest holistyczne spojrzenie na kulturę i autentyczna dyskusja w tym zakresie. Wtedy orkiestry, manifestacje organizowane przez współczesnych zarządców na szczeblu centralnym i lokalnym są jedynie barwnym, bezrefleksyjnym urozmaiceniem naszych patriotycznych postaw.

1. Red. Joanna Kurczewska, Kultura narodowa i polityka, w: Stanisław Mocek, Wobec kultury narodowej: „patriotyczna” i „pragmatyczna” formuła uprawiania polityki. Oficyna Naukowa, Warszawa 2000, s. 168
2. M.A.Krąpiec, O ludzką politykę, Tolek, Katowice 1993, s. 269,
3. J.M.Bocheński, O patriotyzmie, s.280,
4. Por. A.Walicki, Tradycje polskiego patriotyzmu, „Aneks” 1985, t. 40.

Włodzimierz Zwierzyna